Παιδική Παχυσαρκία και Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2

Τα τελευταία 30 χρόνια, η αλλαγή των συνθηκών και του τρόπου ζωής, έχουν οδηγήσει πάρα πολλά άτομα στην υπέρμετρη αύξηση του βάρους και στην παχυσαρκία, φαινόμενο που έχει πάρει επιδημικές διαστάσεις σε όλες τις ηλικίες.
Ενας γενικότερος και αδρός ορισμός της παχυσαρκίας, είναι η συσσώρευση σωματικού λίπους, που συχνά οδηγεί σε διαταραχή της υγείας.
Η Παχυσαρκία εκτιμάται σήμερα με τον Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ), ή όπως είναι γνωστός στα αγγλικά, ως Bone Mass Index (ΒΜΙ), που ορίζεται ως το πηλίκο του σωματικού βάρους σε κιλά, δια το τετράγωνο του ύψους σε μέτρα (ΔΜΣ= Κg/m2).

Ετσι λοιπόν με βάση τη μέτρηση του Δείκτη Μάζας Σώματος σε ένα άτομο, θεωρούμε αυτό ως υπέρβαρο, όταν ο ΔΜΣ είναι πάνω από 25-29,9 Κg/m2 και ως παχύσαρκο όταν ο ΔΜΣ είναι πάνω από 30 Κg/m2. Ανάλογα με τη βαρύτητα της παχυσαρκίας και σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), η παχυσαρκία ταξινομείται ανάλογα με τον ΔΜΣ, σε διάφορους βαθμούς, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ κατά ΠΟΥ
ΒΜΙ (Kg/m2)
Ελλιποβαρής: <18,6

Φυσιολογικός-Υγιής: 18,6 - 24,9

Υπέρβαρος: 25 - 29,9

Παχύσαρκος:

βαθμού Ι 30 - 39,9
βαθμού ΙΙ 35 - 39,9
βαθμού ΙΙΙ > 40

Όσον αφορά τώρα την παιδική παχυσαρκία, αυτή εκτιμάται με βάση ειδικές καμπύλες που δημιουργήθηκαν από ερευνητές (Cole και συν) υπολογίζοντας τον ΔΜΣ σε 200.000 περίπου παιδιά ηλικίας 2-18 χρονών. Η ανάγκη αυτή να φτιαχτούν καμπύλες μέτρησης του ΔΜΣ στα παιδιά, δημιουργήθηκε από το γεγονός να υπάρχει μια πιο αξιόπιστη εκτίμηση του ΔΜΣ, για το λόγο ότι οι μεταβλητές του βάρους στην παιδική και εφηβική ηλικία επηρεάζονται από διάφορους παράγοντες. Ετσι λοιπόν στηριζόμενοι στο ΔΜΣ του ενήλικα, φτιάχτηκαν αυτές οι καμπύλες που παριστάνονται παρακάτω, όπου υπολογίζεται ο ΔΜΣ των παιδιών. Με βάση τις καμπύλες αυτές, ένα παιδί χαρακτηρίζεται ως υπέρβαρο όταν βρίσκεται ή έχει ξεπεράσει την 6η καμπύλη που αντιστοιχεί στο ΔΜΣ=25 του ενήλικα και παχύσαρκο όταν βρίσκεται ή έχει ξεπεράσει την 8η καμπύλη που αντιστοιχεί στο ΔΜΣ=30 του ενήλικα.

Από τα στοιχεία που υπάρχουν διεθνώς με βάση επιδημιολογικές καταγραφές, είναι γεγονός ότι η παιδική παχυσαρκία τα τελευταία 30 χρόνια έχει πάρει μορφή πανδημίας. Περισσότερα από 1 δισεκατομμύριο άτομα είναι παχύσαρκα και το ποσοστό των υπέρβαρων παιδιών τα τελευταία 30 χρόνια έχει τριπλασιαστεί. 22 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 χρόνων είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα και περισσότερο από το 30% των παχύσαρκων παιδιών ηλικίας πάνω από 10 χρονών θα γίνουν παχύσαρκοι ενήλικες.
Χαρακτηριστικό στοιχείο της επικινδυνότητας της παχυσαρκίας είναι ότι μειώνει το προσδόκιμο επιβίωσης κατά 5-20 χρόνια. Η Ευρώπη κατέχει τη δεύτερη θέση στην παιδική παχυσαρκία μετά την Αμερική και η παγκόσμια συχνότητα αντιστοιχεί στο 10%.

Στην Αμερική 1 στα 3 παιδιά είναι παχύσαρκα. Στην Ευρώπη σύμφωνα με πρόσφατα επιδημιολογικά στοιχεία φαίνεται ότι η παιδική παχυσαρκία επικρατεί περισσότερο στις μικρότερες ηλικίες (7-11 χρονών) και στις νοτιότερες περιοχές της Ευρώπης (όπως Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία).
Στην Ελλάδα τώρα σύμφωνα με μια πολύ πρόσφατη μελέτη, από την Ελληνική Ιατρική Εταιρεία Παχυσαρκίας, φαίνεται ότι το πρόβλημα της παχυσαρκίας εντοπίζεται στις μικρότερες ηλικίες (2-6 χρονών) και κυρίως στα αγόρια. Στην παραπάνω μελέτη που συμμετείχαν 18.000 περίπου παιδιά σε τυχαιοποιημένο δείγμα από σχολεία σε όλη την Ελλάδα, παρατηρήθηκε ό,τι αυξανόμενης της ηλικίας το ποσοστό παχυσαρκίας μειώνεται και στα δύο φύλα, ενώ το ποσοστό σωματικού υπέρβαρου αυξάνεται.
Στη γένεση ή παθογένεια της παχυσαρκίας συμμετέχουν κατά κύριο λόγο γενετικοί κληρονομικοί παράγοντες και περιβαλλοντικοί παράγοντες οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την διατάραξη του ενεργειακού ισοζυγίου πάνω στο οποίο στηρίζεται πολύ απλά, όλη η φιλοσοφία της παχυσαρκίας.
Το ενεργειακό ισοζύγιο ή ενεργειακή ομοιόσταση δεν είναι κάτι άλλο, πέρα από την προσπάθεια του οργανισμού να αναπτύξει μια ισορροπία μεταξύ της ενεργειακής πρόσληψης και της ενεργειακής κατανάλωσης, που πολύ απλά εκφράζεται με την πρόσληψη τροφής και την άσκηση αντίστοιχα.
Η αδυναμία του οργανισμού να εξασφαλίσει την λεπτή αυτή ισορροπία έχει σαν αποτέλεσμα να γέρνει το βάρος προς την μεριά της αυξημένης πρόσληψης, αν φανταστεί κανείς αυτή την ισορροπία σαν μια ζυγαριά, με αποτέλεσμα να εκδηλώνεται με αυτό τον τρόπο η Παχυσαρκία.

Για την εξασφάλιση της ενεργειακής αυτής ομοιόστασης συμβάλλουν διάφορα συστήματα ή όργανα του ανθρωπίνου σώματος, εκκρίνοντας ποικίλα πεπτίδια ή ορμόνες τα οποία παίζουν ρυθμιστικό ρόλο στην όρεξη/ανορρεξία καθώς και στην θερμορύθμιση του σώματος. Αναφορικά θα λέγαμε ότι στο ρόλο αυτό συμμετέχουν ο υποθάλαμος, το αυτόνομο νευρικό σύστημα, ο θυρεοειδής, το πάγκρεας και ο λιπώδης ιστός ενώ μερικές χαρακτηριστικές ορμόνες είναι η ινσουλίνη, η θυροξίνη, η λεπτίνη, η γκρελίνη, η ρεζιστίνη, η αδιπονεκτίνη, το πεπτίδιο ΥΥ, το νευροπεπτίδιο Υ, κά.
Διαταραχή όλων των παραπάνω συστημάτων ή ορμονών είναι πασιφανές ότι επιφέρει διατάραξη του ενεργειακού ισοζυγίου με συνέπεια πέρα από την παχυσαρκία να προκαλούνται και διάφορες μεταβολικές διαταραχές. Σήμερα, η έρευνα έχει συμβάλλει στο να γνωρίζουμε αρκετά για την δράση όλων αυτών των ουσιών, μόνο που η παρέμβασή μας σε αυτούς τους μηχανισμούς δεν είναι ακόμη καθοριστικής σημασίας. Αναμένονται πολύ περισσότερα για να μας βοηθήσουν στην διεξαγωγή συμπερασμάτων και τη δυνατότητα θεραπευτικής παρέμβασης.
Η αδυναμία να τροποποιήσουμε ή να παρέμβουμε στους γενετικούς παράγοντες μας επιβάλλει σήμερα να δράσουμε καθοριστικά στους εύκολα τροποποιήσιμους περιβαλλοντικούς παράγοντες, που δεν είναι άλλοι από τους παράγοντες που επιδρούν στην αυξημένη πρόσληψη βάρους και στη μειωμένη άσκηση.
Είναι εμφανές λοιπόν, ότι τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί τόσο η ποσότητα των μερίδων όσο και η αύξηση των έτοιμων τροφών που επιφέρουν αύξηση των γευματικών θερμίδων. Η κατανάλωση εύκολων και γρήγορων παρασκευάσιμων τροφών που τα παιδιά σχεδόν καθημερινά γεύονται στα λεγόμενα «fast foods», έχει σαν συνέπεια την αύξηση του σωματικού βάρους, μιας και οι τροφές αυτές είναι πλούσιες σε λιπαρά και υδατάνθρακες και λιγότερο σε βιταμίνες, πρωτείνες και ιχνοστοιχεία. Η τακτική πρόσληψη τέτοιων τροφών από τα παιδιά, οφείλεται σύμφωνα με παρατηρήσεις στην έλλειψη χρόνου των γονιών να φτιάξουν φαγητό αφού δουλεύουν, στον αυξημένο αριθμό συζευγμένων γονιών και μη φροντίδα των γονιών για την διατροφή των παιδιών τους, στη μη σωστή ενημέρωση για την σωστή διατροφή, στην εύκολη και γρήγορη λύση για φαγητό, στην αδυναμία αποφυγής των έντονων πειρασμών κά.
Από την άλλη πλευρά ο σύγχρονος τρόπος ζωής έχει επιβάλλει σε όλους μας, την καθιστική ζωή αφού όλοι δουλεύουμε απεριόριστες ώρες καθιστοί σε ένα γραφείο, πηγαινοερχόμαστε στις δουλειές μας με μηχανοκίνητα μέσα, καθόμαστε απεριόριστες ώρες στην τηλεόραση ή τον υπολογιστή, δεν χρησιμοποιούμε για το ανεβοκατέβασμα τις σκάλες και χρησιμοποιούμε ασανσέρ ή κυλιόμενες σκάλες, χρησιμοποιούμε το κινητό για να τηλεφωνήσουμε και αρνούμαστε να πάμε στο περίπτερο ή τον τηλεφωνικό θάλαμο, παραγγέλνουμε τρόφιμα από το ίντερνετ και δεν πάμε για ψώνια στην αγορά, τα παιδιά παίζουν παιχνίδια στον υπολογιστή μετά το σχολείο και δεν κατεβαίνουν στα πάρκα να παίξουν, προτιμούν την τηλεόραση από την δημιουργική απασχόληση, δεν τους μένει χρόνος από την πολλή μελέτη για να πάνε για αθλητισμό ή άλλες κινητικές δραστηριότητες και άλλα πολλά.
Όλα αυτά που χαρακτηρίζουν τον σημερινό τρόπο ζωής είναι λογικό να οδηγούν τα παιδιά και όλους τους ανθρώπους στην παχυσαρκία που με τη σειρά της προκαλεί μια σειρά από πολύ σημαντικές νοσηρές καταστάσεις, όπως είναι ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2, η Υπέρταση, η Δυσλιπιδαιμία, καθώς και το Μεταβολικό σύνδρομο που περιλαμβάνει όλες τις προηγούμενες αναφερθείσες καταστάσεις μαζί. Επίσης, η παχυσαρκία συμβάλλει στην ανάπτυξη καρδιαγγειακών συμβαμάτων, αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων, χολολιθίασης, αποφρακτικής άπνοιας, ορθοπεδικών προβλημάτων, νεοπλασιών και μια σειρά άλλων οδυνηρών καταστάσεων.

Ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2 μέχρι σήμερα ήταν γνωστό ότι αναπτυσσόταν κύρια σε ηλικίες πάνω των 30 χρόνων. Η αλματώδης ανάπτυξη της παχυσαρκίας που επηρεάζει τελευταία και τα παιδιά έχει ανατρέψει το ηλικιακό αυτό όριο με αποτέλεσμα σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 να αναπτύσσεται και στις μικρές ηλικίες. Από την διεθνή βιβλιογραφία αναφέρεται ό,τι έχει περιγραφεί παιδί με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, σε ηλικία 4 χρονών.
Μέχρι το 1990 το 4% των νεοδιαγνωσθέντων παιδιών με διαβήτη ανήκαν στον σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Από το 1990 ? 2001 το ποσοστό αυτό αυξήθηκε στο 45%, πράγμα που αναδεικνύει την μεγάλη ανάπτυξη της παιδικής παχυσαρκίας.
Στην Αμερική 1 στα 4 υπέρβαρα παιδιά ηλικίας μέχρι 12 ετών έχουν προκλινικό Διαβήτη και το 60% από αυτά έχουν έναν παράγοντα κινδύνου για ανάπτυξη καρδιαγγειακής νόσου (όπως π.χ. υπέρταση, υπερχοληστεριναιμία).
Οι παράγοντες που έχουν συσχετισθεί με την ανάπτυξη αυτού του είδους Διαβήτη είναι η αυξημένη πρόσληψη θερμίδων και λίπους, η μειωμένη άσκηση, η αυξημένη εναπόθεση σπλαχνικού ή κοιλιακού λίπους, το φύλο με επικράτηση στα κορίτσια λόγω του αυξημένου υποδόριου λίπους σε σχέση με τα αγόρια, η φυλή με πιο συχνή εμφάνιση στους Αφρικανοαμερικάνους και στη ινδιάνικη φυλή των Pima, η ύπαρξη οικογενειακού ιστορικού με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 και το χαμηλό βάρος γέννησης.
Ο Σακχαρώδης Διαβήτης τύπου 2 οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αδυναμία δράσης της ινσουλίνης (μιας ορμόνης που εκκρίνεται από το πάγκρεας, που έχει ως κύριο σκοπό να εισάγει την γλυκόζη που λαμβάνεται με τις τροφές, στα όργανα στόχους -ήπαρ, νεφρά, μύες, λίπος), εξαιτίας της περίσσειας λίπους. Αν φανταστεί κανείς το λίπος ως ένα τοίχος ανάμεσα στην ινσουλίνη και τα όργανα στόχους τότε είναι φυσικό ότι ο οργανισμός θα αναγκαστεί να υπερεκκρίνει ινσουλίνη από το πάγκρεας έτσι ώστε να μπορεί να ξεπεράσει το τοίχος (συσσώρευση λίπους) για να μπορέσει να φτάσει στα όργανα στόχους. Αν το τοίχος αυτό δεν πέφτει και αυξάνει, αποτέλεσμα είναι το πάγκρεας να μην έχει άλλη ινσουλίνη κι έτσι επέρχεται πλήρης έλλειψη ινσουλίνης και το άτομο χρειάζεται βοήθεια με χορήγηση εξωγενούς ινσουλίνης για να αντιμετωπίσει την αυξημένη γλυκόζη που υπάρχει στο αίμα. Η προσπάθεια μείωσης όλων των παραγόντων που μειώνουν ή εξαλείφουν αυτό το τοίχος (λίπος) οδηγεί στην βελτίωση ή/και εξαφάνιση της ύπαρξης διαβήτη.

Ετσι λοιπόν από μελέτες έχει φανεί έκδηλα ότι η αλλαγή στους τρόπους και συνθήκες της καθημερινής ζωής συμβάλλει περισσότερο από την φαρμακευτική αγωγή στο να αντιμετωπισθεί ή να προληφθεί το πρόβλημα της ανάπτυξης σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2. Η καθημερινή άσκηση για 30 μόνο λεπτά αποτελεί σημαντικό και ουσιαστικό βοήθημα σε συνδυασμό πάντα με τη σωστή διατροφή που δεν είναι άλλη από την ακολούθηση 4-5 γευμάτων ανά 4ωρο περίπου, με επικράτηση κυρίως στο καθημερινό τραπέζι, των πρωτεινών, λαχανικών, φρούτων, δημητριακών, ελαιολάδου και σε λιγότερες ποσότητες υδατανθράκων και λιπών. Από τον Αμερικάνικο Οργανισμό Φαρμάκων και Τροφών (FDA) έχει εγκριθεί για την αντιμετώπιση του Διαβήτη τύπου 2 στα παιδιά, μόνο η ινσουλίνη και η μετφορμίνη, (δισκίο που βοηθά στην καλύτερη δράση της ινσουλίνης).
Για την αντιμετώπιση επίσης της Παιδικής Παχυσαρκίας είναι πασιφανές ότι κύρια μέτρα είναι πάλι η σωστή διατροφή και η άσκηση ενώ υπάρχουν και βοηθητικά φαρμακευτικά μέτρα όπως είναι: 1) Η Ορλιστάτη που δρά τοπικά στο έντερο αναστέλλοντας ένα 30% των λιπών να απορροφηθούν και έτσι αποβάλλονται με τα κόπρανα. Η Ορλιστάτη έχει πάρει έγκριση για παχύσαρκα παιδιά ηλικίας άνω των 12 ετών. 2) Η Σιμπουτραμίνη, ουσία που δρά κεντρικά στον εγκέφαλο περιορίζοντας το αίσθημα της όρεξης. Η ουσία αυτή έχει πάρει έγκριση χορήγησης στην Αμερική για παχύσαρκα παιδιά άνω των 16 ετών.
Οσον αφορά τώρα για την πρόληψη της Παιδικής Παχυσαρκίας και κατά συνέπεια και του Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2, η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιάτρων έχει συστήσει για τους Παιδιάτρους, τους παρακάτω κανόνες:

1. Υπολογισμός και καταγραφή του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) σε κάθε επίσκεψη παιδιού.
2. ΄Αμεση κινητοποίηση σε κάθε αύξηση ή αλλαγή του ΔΜΣ
3. Παρακολούθηση για πιθανές μεταβολικές διαταραχές που σχετίζονται με την παχυσαρκία.
4. Ενθάρρυνση των μητέρων για μητρικό θηλασμό
5. Παρότρυνση γονέων για υγιεινές διατροφικές συνήθειες
6. Προτροπή για καθημερινή φυσική δραστηριότητα
7. Σύσταση για περιορισμό της τηλεόρασης

Η αλματώδης ανάπτυξη της Παιδικής Παχυσαρκίας που είναι συνέπεια του σύγχρονου τρόπου ζωής, έχει επιφέρει και θα επιφέρει στο μέλλον πολλές διαταραχές που σχετίζονται με αυτήν. Είναι λοιπόν καιρός, να αντιμετωπίσουμε αυτή τη μάστιγα γυρνώντας πίσω στον φυσικό τρόπο ζωής, όπου κυρίαρχο στοιχείο ήταν, το καθημερινό περπάτημα και η βρώση τροφών που οι άνθρωποι καλλιεργούσαν μόνοι τους από φυσικές πρώτες ύλες. Η προσπάθεια αλλαγής του σύγχρονου βιομηχανοποιημένου τρόπου ζωής, με περισσότερη καθημερινή άσκηση και περισσότερη κατανάλωση υγιεινών και φυσικών προιόντων, είναι βέβαιο ότι θα μας αποτρέψει από την παχυσαρκία και από όλες αυτές τις νοσηρές καταστάσεις που επέρχονται από αυτήν.